Yonca (alfalfa), hayvan beslemede yaygın olarak kullanılan yüksek protein içeriğine sahip bir yem bitkisidir. Hasadı genellikle ilkbahardan başlayarak yaz boyunca yapılır ve biçilmiş yonca kurutulduktan sonra balyalar halinde sıkıştırılıp depolanır. Bu balyalar, kurutma şartlarına bağlı olarak ortalama %10-15 nem içerecek şekilde ayarlanır ve çeşitli boyutlarda (küçük veya büyük balyalar) piyasaya sürülür. Ancak, balya formu hem hacimli olması hem de yaprak dökülmesi, küflenme gibi risklere açıklığı nedeniyle bazı dezavantajlar barındırır. Bu noktada, yoncanın önce öğütülmesi, ardından yüksek basınç ve ısı altında pelet haline getirilmesi alternatif bir yöntem olarak öne çıkar. Peletleme sürecinde, yem hammaddesi standart nem düzeyine kadar kurutulur (%10-12), ardından mekanik işlemle sıkıştırılır ve homojen, yoğun bir form kazanır. Böylece yonca peleti, depolama ve taşıma kolaylığından besin değerlerinin korunmasına kadar birçok avantaj sunar.
Dilerseniz hızlıca “Sıkça Sorulan Sorular” bölümünde Yonca Peleti ile ilgili sorulara yanıt arayabilirsiniz: https://www.mvcorganic.com.tr/yonca-peleti-kullanimi-ve-sss/
Yonca (alfalfa), hayvancılık sektöründe önemli bir kaba yem kaynağıdır. Besleyici değeri yüksek oluşu ve özellikle protein içeriğinin (%15-25 arası) zenginliği, bu bitkiyi büyükbaş, küçükbaş ve kanatlı hayvan beslemesinde vazgeçilmez kılar 11. Yonca yetiştirme sürecinde, bitkiler genellikle çiçeklenme döneminden önce veya tam çiçeklenme esnasında biçilerek hasat edilir. Ardından, doğal veya yapay kurutma yöntemleriyle optimal nem seviyesine (yaklaşık %10-15) düşürülür. Kurumuş yonca, pres makineleri aracılığıyla sıkıştırılarak küçük veya büyük balyalar halinde paketlenir.
Yonca Peleti
Balyalama işleminin temel amacı; yoncayı belli bir hacimde sıkıştırarak taşıma ve depolama işlemlerini kolaylaştırmaktır. Ancak balyalamada iş gücü, zaman, mekanik enerji ve lojistik süreçler devreye girer. Ayrıca, nem kontrolü tam sağlanmazsa veya uygun koşullarda depolanmazsa balyalar zamanla küflenme ve besin kaybı riskiyle karşılaşabilir. Yoncanın yaprak kısımları, protein ve vitamin-mineral bakımından en zengin bölümüdür. Bu yapraklar, hasat ve balyalama aşamalarında dökülmeye, kırılmaya ve kayba uğradığında besin değerinde azalma meydana gelir.
Bu dezavantajların önüne geçmek için geliştirilen yöntemlerden biri yonca peleti üretimidir. Hasat edilen yonca, yine aynı şekilde kurutulduktan sonra öğütülür, ardından yüksek basınç altında silindir kalıplardan geçirilerek pelet formu haline getirilir. Bu işlem sırasında sabit bir nem oranı (%10-12) sağlanır ve yaprak, sap, çiçek parçalarının homojen bir şekilde karışmasıyla besin öğeleri dengeli bir ürün elde edilir.
Yoncanın Besin Değerleri ve Hayvan Beslemedeki Rolü
Yonca, yüksek protein içeriği, dengeli amino asit profili ve zengin vitamin-mineral içeriği sayesinde sığır, koyun, keçi ve kanatlılar için oldukça değerli bir yemdir. Büyükbaş hayvanlarda özellikle süt verimini artırıcı etkisi, iyi bir kalsiyum ve fosfor kaynağı olması, rumen sağlığını desteklemesi ile öne çıkar (NRC, 2001). Küçükbaşlarda (koyun-keçi) günlük canlı ağırlık artışı, yün/saç kalitesi ve laktasyon performansına (süt yağ oranı ve toplam süt miktarı) olumlu katkısı bilinir. Kanatlı gruplarında ise (özellikle yumurta tavuğu) yeşil yem kaynağı olarak vitamin ve mineral takviyesine destek olur, yumurta rengi ve kalitesine yansır. Aynı şekilde etlik piliç beslemede de lif ve mikro element ihtiyacına katkı sunar ve bağışıklık sistemini güçlendirir. Tüm bu etkiler, rasyon içerisinde dengeli bir şekilde kullanıldığında elde edilir ve hayvanların stres, hastalık gibi durumlara direnç göstermesini de kolaylaştırır (Ensminger, 2002).
Yonca, yüksek protein (kuru maddede %15-25), orta düzey enerji (2.2-2.5 Mcal/kg ME) ve zengin vitamin-mineral içeriğiyle öne çıkar. Özellikle kalsiyum, fosfor, magnezyum gibi mineralleri içeriğinde barındırarak süt ve et hayvanlarının iskelet ve kas gelişimini destekler. Aynı zamanda A, D, E ve K vitaminlerince zengin oluşu, hayvanların bağışıklık sistemini güçlendirir.
Büyükbaş (Sığır) Beslemesinde:
Yonca, sığırların süt verimini ve süt kalitesini artırır. Yüksek protein ve dengeli amino asit profili, rumen mikroflorasının gelişmesini ve sindirimin etkinliğini destekler. Özellikle laktasyondaki ineklerde, protein gereksiniminin önemli bir kısmını karşılayarak süt randımanını yükseltir.
Küçükbaş (Koyun, Keçi) Beslemesinde:
Koyun ve keçiler için yonca, kuzu veya oğlak gelişimini hızlandıran ve laktasyon dönemini destekleyen bir yem hammaddesidir. Protein ve vitaminler, büyüme performansını artırdığı gibi, döl verimi üzerinde de olumlu etki yapar. Ayrıca yapağı kalitesine de katkıda bulunur
Kanatlı (Yumurta Tavuğu, Etlik Piliç) Beslemesinde:
Yonca, kanatlı rasyonlarında genellikle yeşil yem takviyesi olarak kullanılır ve vitamin-mineral açığını kapatır. Etlik piliçlerde bağışıklık sistemini güçlendirebilir, yumurta tavuklarında ise yumurta kalitesini (özellikle yumurta sarısının rengi ve kabuk kalitesi) geliştirir. Lif içeriği, sindirim sağlığını destekler.
Yonca Balyası ve Yonca Peletinin Karşılaştırılması
Bir ton yonca balyası tipik olarak %16-20 protein, %1-3 yağ, %10-15 nem ve %25-30 civarında ham lif (selüloz+hemiselüloz) içerirken; pelet formuna getirilmiş yoncada bu değerler daha istikrarlı bir şekilde korunur (Van Soest, 1994). Örneğin, 1 ton yonca peletinde nem oranı genellikle %10-12 düzeyinde sabit tutulduğundan, küflenme ve bozulma riski çok daha düşüktür. Üstelik öğütme ve peletleme işlemi sırasında yaprak dökülmesi de en aza iner. Balyadaki yaprak kaybı ve dolayısıyla protein kaybı (%5-15 arası) pelette %1’in altına düşebilir. Ayrıca, homojen besin içeriği sayesinde her pelet aynı oranda protein, mineral ve vitamin sağlar. Balyanın aksine, peletlerde tanelerin (yaprak-sap parçacıklarının) boyutu standarttır, bu da hayvanın besini seçerek tüketme (selektivite) alışkanlığını azaltır. Neticede, 1 ton pelet, besin değeri açısından 1 tondan daha fazla “etkin kullanabilir” protein ve enerji sunar.
Fiziksel ve Besinsel Özellikler
- Nem Oranı:
- Yonca Balyası: %10-15 civarında tutulmaya çalışılır, ancak pratikte hava koşulları, depolama şartları ve balya sıkılığına bağlı olarak %12-18 arasında değişebilir. Bu değişkenlik, küflenme ve mikotoksin oluşma riskini artırır.
- Yonca Peleti: Genellikle %10-12 arasında sabitlenir. Böylece, bozulma riski ve mikrobiyal aktivite potansiyeli önemli ölçüde azalır 33.
- Protein İçeriği:
- Yonca Balyası: Kurutma ve balyalama işlemlerinde yaprak dökülmesi söz konusu olduğu için teorik olarak %15-25 arası protein içerse de, pratikte fiili protein düzeyi %13-20 bandına inebilir.
- Yonca Peleti: Yaprak, sap ve çiçek parçaları peletle homojen şekilde harmanlandığından ve dökülme kaybı minimize edildiğinden, protein içeriği daha istikrarlı bir şekilde %18-22 seviyelerinde kalabilir 22.
- Ham Lif ve Selüloz:
- Yonca Balyası: %25-30 civarında lif içerebilir; yaprak kaybı yüksekse, ağırlıklı olarak sap kısımları kalır ve sindirim zorlukları artabilir.
- Yonca Peleti: Öğütme işleminden sonra lif partikülleri daha ufak boyutlara ayrılır. Bu, ruminantlarda sindirimin kolaylaşmasını; kanatlılarda ise kaba yem takviyesine benzer bir etki yaratmasını sağlar 66.
- Taşıma ve Depolama:
- Yonca Balyası: Büyük hacim kapladığından, nakliye kamyonuna daha az tonaj sığar. Depolama esnasında fazla yer kaplar, iş gücü gerektirir ve balyaların birbirine değdiği noktalarda hava sirkülasyonu yetersiz kalırsa küflenme riski artar.
- Yonca Peleti: Sıkıştırılmış formu sayesinde aynı hacme daha fazla kuru madde konulabilir, ton başına navlun maliyeti düşebilir. Çuvallanmış veya bigbag formunda sunulduğundan, depo raflarında dikey istifleme kolaylaşır ve küflenme riski azalır 33.
3.2. 1 Ton Üzerinden Sayısal Analiz (2024-2025 için geçerlidir)
Yonca Balyası
- Liste Fiyatı (örnek): 4.000 TL/ton
- Nem İçeriği: %15 ortalama
- Fiziksel Kayıp (yaprak dökülmesi, küflenme): %10-15
- Fiili Protein Düzeyi: %15-20
- Gerçekte Kullanılabilir Yem Miktarı: Yaklaşık 850-900 kg (1 ton üzerinden)
- Fiili Birim Maliyet: 4.000 TL / 850 kg ≈ 4,70 TL/kg (kayıplar dâhil)
Yonca Peleti
- Liste Fiyatı (örnek): 15.000 TL/ton
- Nem İçeriği: %10-12 sabit
- Fiziksel Kayıp: %1-2 (çoğunlukla ihmal edilebilir)
- Fiili Protein Düzeyi: %18-22
- Gerçekte Kullanılabilir Yem Miktarı: 980-990 kg (1 ton üzerinden)
- Fiili Birim Maliyet: 15.000 TL / 990 kg ≈ 15,15 TL/kg
Bu veriler ilk bakışta peletin üç katından fazla pahalı olduğunu gösterse de, lojistik masraflar (kamyona sığan tonaj miktarı), depo alanı, iş gücü ve hayvan performansındaki artış gibi etkenler dikkate alındığında toplam işletme kârlılığı bakımından tablo değişebilir.
Maliyet Analizi ve Genel Değerlendirme
İlk bakışta yonca peletinin birim fiyatı (örneğin 15₺/kg) balyaya göre (örneğin 4₺/kg) daha yüksek görünür. Ancak, lojistik (taşıma, istifleme, depolama), bozulma ve fiziki kayıplar, iş gücü ihtiyacı gibi etkenler hesaba katıldığında durum değişir. Balyada %10-15 düzeyine ulaşabilen yaprak dökülmesi ve küflenme kayıpları, ton başına efektif maliyeti yükseltir. Ayrıca, balyalar hacimsel olarak daha büyük yer kapladığından taşıma ve depolama maliyeti de artar. Pelet formu ise daha yoğun paketlendiği için hem kamyon veya depo kapasitesinden verimli yararlanmayı sağlar hem de iş gücü ve ekipman kullanımını kolaylaştırır. Yüksek besin konsantrasyonu hayvan performansını artırarak, daha az yemle daha yüksek et-süt-yumurta verimi elde edilmesine yol açar. Tüm bu faktörler birlikte değerlendirildiğinde, uzun vadede işletme kârlılığını olumlu yönde etkileyen bir tablo ortaya çıkar (NRC, 2001).
Yonca peleti, yüksek birim fiyatına rağmen uzun vadede şu avantajlarıyla maliyeti dengeleyebilir:
- Daha Az Kayıp
Balyalarda küflenme ve yaprak dökülmesi yoluyla ortaya çıkan ortalama %10-15 kayıp, peletlerde %1-2’ye kadar iner. Özellikle yaprak kaybı, balyada protein ve vitamin-mineral açısından değerli kısımların yitirilmesi anlamına gelir. - Taşıma Verimliliği
Peletler, daha yüksek yoğunluk ve uygun ambalaj sayesinde ton başına navlun maliyetinde avantaj sağlar. Örneğin, aynı tip bir kamyona 8-10 ton balya yüklenebilirken, 10-12 ton pelet yüklenebiliyorsa, navlun ve iş gücü maliyeti ton başına düşer. - Depolama Maliyeti ve Kolaylığı
Daha az hacim kaplayan peletler, depo kirası, kemirgen kontrolü, istif alanı vb. konularda önemli tasarruflar getirir. Balyalarla kıyaslandığında, depo alanında %30-40 düzeyine varan yer tasarrufu sağlanabilir. - Hayvan Performansı
Pelet formundaki yonca, homojen bir besin dağılımına sahiptir; hayvanlar selektif besleme yapamaz, bu da rasyon dengesinin korunmasını sağlar. Örneğin, etlik kuzuların günlük canlı ağırlık artışı %5-10 artabilir veya süt ineklerinde laktasyon süt verimi ortalama %3-5 artış gösterebilir. Hayvan performansındaki bu yükseliş, yem birim maliyetindeki farkı telafi edebilir.
Neden Yonca Peleti tercih etmeliyiz diye konuyu özetleyelim:
Bu yazıdaki bilgiler, büyükbaş, küçükbaş ve kanatlı hayvan yetiştiriciliğinde yonca balyası ve yonca peleti kullanımına dair bilimsel kaynaklara (McDonald ve ark., 1995; Van Soest, 1994; NRC, 2001; Ensminger, 2002) dayanmaktadır. Hangi yem formunun daha uygun olduğu, her işletmenin özel koşullarına (lojistik, depolama imkânları, bölgesel fiyatlar, hayvan türü, üretim hedefleri vb.) göre değişebilir. Burada paylaşılan veriler, genel bir rehber niteliğindedir ve kullanıcıların kendi analizlerini yapmalarını desteklemektedir. Tüm sorumluluk işletmeye ait olmakla birlikte, kısa ve uzun vadeli tüm maliyet analizlerinin göz önünde bulundurulması sonucunda yonca peletinin daha avantajlı olabileceği tavsiye edilmektedir.
Bu makalede, yonca balyası ve yonca peletinin üretim süreci, besin değerleri, lojistik avantajları ve ekonomik boyutları detaylı şekilde ele alınmıştır. Yonca balyası birim fiyat olarak daha düşük görünse de, içsel kayıplar (yaprak dökülmesi, küflenme) ve yüksek lojistik maliyetler işletmenin kârlılığını olumsuz etkileyebilir. Buna karşın yonca peleti, sabit nem oranı, düşük kayıp oranı ve hayvanların besinden daha etkin yararlanması gibi nedenlerle toplamda daha avantajlı bir seçenek haline gelebilir.
Ancak nihai karar, her işletmenin bölgesel şartları, depo olanakları, iş gücü maliyeti, hayvan türü ve verim hedefleri gibi faktörlere bağlı olarak verilmelidir. Burada sunulan veriler, genel bir rehber niteliği taşımaktadır. İşletmelerin kendi koşullarına özel detaylı bir maliyet analizi yapmaları önerilir. Bilgi paylaşımı amaçlı hazırlanan bu yazı, bilimsel kaynaklara dayanmakla birlikte, uygulama kararı ve sorumluluğu tamamen kullanıcıya aittir. Hayvan refahı ve işletme kârlılığı açısından, rasyon hazırlarken daima uzman bir zooteknist veya beslenme uzmanına danışılması tavsiye edilir.
Kaynaklar
- McDonald, P., Edwards, R. A., & Greenhalgh, J. F. D. (1995). Animal Nutrition (5th ed.). Harlow, England: Longman.
- Van Soest, P. J. (1994). Nutritional Ecology of the Ruminant (2nd ed.). Ithaca, NY: Cornell University Press.
- NRC (National Research Council). (2001). Nutrient Requirements of Dairy Cattle (7th rev. ed.). Washington, DC: The National Academies Press.
- Ensminger, M. E. (2002). Feeds & Nutrition (2nd ed.). Ensminger Publishing.
- Morand-Fehr, P. (2005). Recent developments in goat nutrition and application: A review. Small Ruminant Research, 60(1-2), 25-43.
- Kellems, R. O., & Church, D. C. (2002). Livestock Feeds and Feeding (5th ed.). Prentice Hall.
- Kertz, A. F. (1998). Variability in delivery of nutrients to dairy cows. Journal of Dairy Science, 81(12), 3075-3094.
Bu makale, bilgi aktarımını ve bilimsel verileri derlemeyi amaçlamaktadır. Nihai kullanım ve uygulama sorumluluğu okuyucuya aittir. Genel eğilim, yonca peletinin uzun vadede avantajlı olabileceğini göstermektedir, ancak her işletmenin özel koşullarına göre ayrı bir analiz yapmak gerekir.
Bilgilendirme
Web sitemizde paylaşılan canlı türlere ait bilgiler tamamen halkımızı doğru bilgilendirme amacıyla, biyolog kadromuzun özverisi sebebiyle yayınlanmaktadır. İşletme olarak türler ile ilgili ticari bir kaygı amacıyla yer verilmemektedir. Genel bilgi amaçlı, birincil elden, doğru bilginin sunumu hedeflenerek paylaşılmaktadır.
Metin, fotoğraflar, grafikler dahil olup bunlarla sınırlı olmamak üzere sitemizde kullanılan tüm materyaller teknik hatalar, yazım yanlışlıkları ya da başka tür hatalar ve yanlışlıklar içerebilir. MVC Organic, bu tür hatalar ya da yanlışlıklar için sorumluluk kabul etmemektedir. Web sitesinde sunulan materyaller ve bilgiler, genel bilgi amaçlarıyla ücretsiz olarak sağlanmaktadır.
Dilerseniz diğer makalelerimize de göz atarak bilgi edinebilirsiniz:
- Evcil kemirgenler için uygun yem içeriği nasıl hazırlanmalıdır?
- Süs Kanatlı Hayvanları Besleme ve Yetiştiriciliği
- Kemirgen beslenme alışkanlıkları ve pelet yem kullanımı
- Bıldırcın yetiştiriciliği ve uygun yem kullanımı
- Devekuşu besiciliği ve yetiştiriciliği
- Kanatlı hayvanlarda neden yüksek proteinli yem kullanılır?
- Olta Avı ve Saha balıkçılığı için uygun yem hamuru içeriği nasıl olmalıdır?
- Toklu yemi nedir, yem içeriği ve kullanımı nasıl olmalıdır?
- Kanatlı hayvanlarda neden yüksek proteinli yem kullanılır?
- Deney hayvanları için tür spesifik özel yemler neden önemlidir?
- Yem üretiminde hammadde seçimi ve reçetelerin önemi nedir?
- Yem üretim sürecinde önemli olan unsurlar nelerdir?
- Hayvanlarda Organik Yem tüketimi neden önemlidir?
- Yeni bir dünya düzenine ihtiyacımız var mı?
- Sürdürülebilir bir denge için böceklerin sisteme katılması şart mı?
- Organik geri dönüşüm süreci ve böceklerin kullanımı
- Organik tarım uygulamasında toprak verimliliği nasıl korunur?
- Organik ürünler ve organik ürün pazarı