Soya küspesi, soya fasulyesinin (Glycine max) yağı çıkarıldıktan sonra geriye kalan, protein açısından zengin bir yan üründür. Soya küspesi, günümüz hayvancılık sektöründe protein kaynaklarının "altın standardı" olarak kabul edilen, vazgeçilmez bir hammaddedir.

Soya Küspesi ürününü bu kadar kritik yapan temel özellikleri şunlardır:

1. Yüksek Protein İçeriği: Solvent ekstraksiyon yöntemiyle elde edilen soya küspesinin Ham Protein (HP) oranı genellikle %46 ile %48 arasındadır. Mekanik presleme yöntemiyle elde edilen küspede ise bu oran %40-42 civarında olabilir.
2. Yüksek Biyolojik Değer ve Sindirilebilirlik: Soya küspesi, diğer bitkisel protein kaynaklarına göre en yüksek biyoyararlanıma ve %85-90 gibi yüksek sindirilebilirliğe sahiptir.
3. Mükemmel Amino Asit Dengesi: Hayvanların kas gelişimi ve metabolizması için kritik olan esansiyel amino asitlerden, özellikle Lizin (yaklaşık 6.0-6.5 g/kg) ve kısmen Metiyonin (yaklaşık 1.2-1.4 g/kg) açısından oldukça zengindir.

Bu yüksek kaliteli protein ve amino asit profili sayesinde soya küspesi, yem dönüşüm oranını (FCR) iyileştirir, hayvan büyümesini hızlandırır ve bağışıklık sistemini güçlendirir.

Hayvan Gruplarına Göre Soya Küspesinin İşlevleri

Soya küspesi, tüm hayvan gruplarında temel protein kaynağı olarak kullanılsa da, her türde farklı fizyolojik hedefleri destekler.

1. Kanatlı Hayvanlarda Kullanımı (Tek Mideliler)

Kanatlı hayvanlar (tavuklar, piliçler, hindiler, bıldırcınlar) esansiyel amino asitleri yem yoluyla almak zorundadır ve soya küspesi bu ihtiyacı karşılamada kilit rol oynar.

• Etlik Piliçler (Broiler): Kas gelişimi için kritik olan Lizin başta olmak üzere gerekli amino asitleri sağlayarak günlük canlı ağırlık artışını hızlandırır ve yemden yararlanma oranını (FCR) iyileştirir. Yetersiz kullanımı durumunda büyüme geriliği, düzensiz karkas yapısı ve yağ birikimi gözlemlenir. Rasyonda %25-35 oranında kullanılabilir.

• Yumurtacı Tavuklar: Yüksek biyoyararlanabilir protein içeriği sayesinde yumurta ağırlığını, yumurta akı (albümin) kalitesini (Haugh Unit) ve kabuk dayanıklılığını artırır. Eksikliğinde yumurta üretiminde düşüş ve kabuk incelmesi görülür. Rasyonda %15-20 oranında kullanılması idealdir.

• Genel Kanatlılar: Protein, Lizin ve Metiyonin eksikliğinin tüy sağlığını ve bağışıklık sistemini zayıflatması nedeniyle soya küspesi hayati önem taşır.

2. Ruminantlarda Kullanımı (Geviş Getirenler)

Büyükbaş ve küçükbaş hayvanlarda soya küspesi ikili bir rol üstlenir:

• By-pass Protein (UDP): Protein fraksiyonunun bir kısmı, işkembedeki mikroorganizmalar tarafından parçalanmadan doğrudan ince bağırsağa geçer. Bu by-pass protein, özellikle yüksek verimli süt inekleri ve besi sığırları gibi yüksek amino asit ihtiyacı olan hayvanlara ekstra destek sağlar.

• Mikrobiyal Protein Sentezi: Rumen mikroorganizmalarının çoğalması için gerekli olan azot kaynağını sağlar.

Uygulama Alanları:

• Süt İnekleri: Süt verimi ve süt proteini oranını yükseltmek için vazgeçilmezdir. Rasyonun %15-20'si soya küspesi olabilir.

• Besi Sığırları: Kas proteini sentezini destekleyerek, kurbanlık besisinde olduğu gibi, yağlanma yerine kas kütlesi artışını hedefler ve daha yüksek karkas randımanı sağlar. Rasyonda %10-15 oranında kullanılır.

• Genç Hayvanlar (Buzağı/Kuzu): Erken dönemde işkembe gelişimini ve kas-iskelet sisteminin sağlıklı gelişimini desteklemek için esansiyel amino asit sağlar. Yetersizliği büyümede geriliğe ve iskelet bozukluklarına yol açabilir.

• Küçükbaşlar (Koyun/Keçi): Yüksek verimli süt keçilerinde ve laktasyondaki koyunlarda süt miktarı ve proteinini artırmak için performans artırıcı rol oynar. Oran genellikle %5-10 arasındadır.

3. Diğer Kullanım Alanları

• Balık Yemleri: Sazan balığı gibi türlerde yüksek kaliteli bitkisel protein kaynağı olarak yem hamurunda %20-40 oranında kullanılabilir.

• Kemirgen Yemleri: Büyüme ve kas gelişimini desteklemek amacıyla pelet yem formüllerine dahil edilebilir.

• Organik Gübre: Yüksek azot içeriği sayesinde toprağın yapısını iyileştirme ve verimliliği artırma potansiyeline sahip bir yan kullanım alanı vardır.

Dikkat Edilmesi Gereken Riskler ve Zorluklar

Soya küspesi çok değerli olsa da, sektörde bazı olumsuz yönleri ve tartışma konuları mevcuttur:

• GDO Riski: Piyasadaki soyanın %85'inden fazlasının GDO'lu olması, bazı tüketiciler ve üreticiler için bir endişe kaynağıdır.

• Antinutrisyonel Faktörler: Soya, tripsin inhibitörleri gibi protein sindirilebilirliğini düşürebilen doğal bileşikler içerir. Bu nedenle, soya küspesinin yem üretim sürecinde uygun ısıl işlem görmesi (iyi işlenmesi) hayati önem taşır.

• Maliyet ve İthalat Bağımlılığı: Yüksek maliyetli bir hammadde olup, Türkiye'nin soya küspesi ihtiyacının önemli bir kısmını ithal etmesi, fiyatını küresel piyasalara ve döviz kurlarına bağımlı hale getirir.

• Alternatif İkame Zorluğu: Ayçiçek tohumu küspesi (%30 protein), pamuk tohumu küspesi (%32 protein) ve DDGS gibi alternatifler mevcut olsa da, hiçbiri soya küspesinin protein oranını, dengeli lizin/metiyonin içeriğini ve yüksek sindirilebilirliğini aynı anda sağlayamaz. Soya küspesi olmadan, bu eksikliklerin sentetik amino asit takviyeleriyle (Lizin, Metiyonin) karşılanması gerekir, bu da maliyetleri artırır.

Özetlemek gerekirse, soya küspesi hayvan beslemede yüksek kaliteli, sindirilebilir protein ve esansiyel amino asit kaynağı olarak mutlak bir role sahiptir ve günümüz verim hedeflerine ulaşmak için rasyonlarda stratejik bir bileşen olarak yer almalıdır